Tập sách này hoàn thành trên cơ sở chuyên đề Phương pháp luận nghiên cứu văn học tôi đã đọc cho sinh viên và học viên cao học Khoa Ngữ văn Trường Đại học Sư phạm và Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Thành phố Hồ Chí Minh trong hơn mười lăm năm qua. Bây giờ đọc lại những gì đã được chuẩn bị, tôi thấy rõ có những vấn đề lẽ ra phải nói kĩ hơn, bổ sung thêm nhưng quả là “lực bất tòng tâm”. Do vậy, tôi đành để nguyên nội dung như đã trình bày lâu nay để xuất bản, mong cung cấp cho sinh viên các khoa Ngữ văn và những người quan tâm đến vấn đề này một tài liệu tham khảo, qua đây có thể biết thêm một số suy nghĩ, lưu ý riêng của người viết về phương pháp luận nghiên cứu văn học so với các công trình viết về chuyên môn này đã công bố trong nước trước đây.

Về nội hàm môn phương pháp luận, hiện nay vẫn có nhiều quan niệm khác nhau. Tôi quan niệm phương pháp luận không đơn thuần là ngành nghiên cứu về phương pháp, mà là khoa học tổng quát về nghiên cứu văn học, là lý luận về nghiên cứu văn học. Do chức năng quy định, phương pháp luận luôn quan tâm đến những vấn đề cơ bản trong nghiên cứu văn học, và với ý thức gắn kết chặt chẽ lí luận và thực tiễn, đặc biệt đối với tôi là người làm khoa học, đồng thời có tham gia công tác quản lí văn hoá văn nghệ, phương pháp luận không chỉ đóng khung lại trong phạm vi nghiên cứu, mà còn xem xét và tác động đến cả tiến trình văn học bao gồm cả sáng tác, nghiên cứu và tiếp nhận văn học. Trên tinh thần đó, trong chuyên luận này, tôi dừng lại lâu hơn với phương pháp luận nghiên cứu tác phẩm và tác gia văn học, dành hẳn một chương trình bày về một số nhà văn, nhà thơ Việt Nam. Ngoài ra, còn có một chương bàn về vấn đề xây dựng và phát triển theo hướng dân tộc hiện đại nền văn học và văn hoá Việt Nam.